ΒΛΑΚΕΙΑ

Είναι η πιο επικίνδυνη δύναμη του κόσμου. Δεν μπορούμε να την εξαλείψουμε, αλλά μπορούμε να την αναγνωρίσουμε. Αν και μας βοηθά να προοδεύουμε.

«Δύο πράγματα είναι ατελείωτα: το σύμπαν και η βλακεία του ανθρώπου, όμως για το σύμπαν δεν είμαι ακόμη σίγουρος». Αυτή η φράση, που αποδίδεται στον Άλμπερτ Αϊνστάιν, εκφράζει μια πανάρχαια ιδέα. Άλλωστε, ο πρώτος βλάκας της ιστορίας δεν ήταν άλλος από τον Αδάμ, που έχασε τον Παράδεισο, για να φάει ένα φρούτο.

…Τι εννοούμε όμως με τη λέξη «βλακεία»; Η έννοια, αν και ενστικτωδώς γνωστή σε όλους, μοιάζει να ξεφεύγει από οποιονδήποτε θεωρητικό ορισμό. Δεν είναι απλώς το αντίθετο της εξυπνάδας, γιατί υπάρχουν έξυπνοι άνθρωποι που, κάποιες φορές, συμπεριφέρονται σαν βλάκες.
Ο μοναδικός που κατάφερε να δώσει πειστικό ορισμό στην βλακεία ήταν, το 1988, ο ιστορικός Κάρλο Τσιπόλα: βλάκας είναι αυτός που προκαλεί ζημιά σε κάποιον άλλο αλλά παράλληλα δεν πετυχαίνει κάποιο πλεονέκτημα για τον εαυτό του ή ακόμα και υφίσταται ζημιά και ο ίδιος. «Η ζωή μας είναι γεμάτη απώλειες χρήματος, χρόνου, ενέργειας, ησυχίας και καλής διάθεσης, λόγω των απίθανων πράξεων κάποιου παράλογου πλάσματος που μας τυχαίνει τις πιο απρόσμενες στιγμές και ζημιώνει, ακυρώνει και δυσκολεύει τη ζωή μας, χωρίς να έχει απολύτως τίποτα να κερδίσει από τις πράξεις του», γράφει ο Τσιπόλα. Ένα πράγμα λοιπόν είναι ξεκάθαρο: η βλακεία έχει μια ευκρινή κλίση να μεταφράζεται σε πράξεις, και αυτό την καθιστά επικίνδυνη.

ΠΗΓΗ ΓΕΛΙΟΥ
…Τα έξυπνα άτομα έχουν την τάση να υποτιμούν τους κινδύνους που συνδέονται με τη βλακεία. Με αυτόν τον τρόπο η βλακεία γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνη από την κακία, γιατί η κακία διαθέτει μια κατανοητή λογική, και έτσι μπορεί να προβλεφθεί και να αντιμετωπιστεί.
Ακριβώς για να απομακρύνουμε τον φόβο της βλακείας (καταλογίζοντάς την σε άλλους) ή για να παρηγορηθούμε για το πόσο αναπόφευκτη είναι, ανέκαθεν η βλακεία προσφέρει πλούσια κωμικά εναύσματα. Βλάκες είναι πολλοί πρωταγωνιστές κινηματογραφικών ταινιών, … αλλά πριν από αυτούς βλάκες ήταν κάποιες μορφές της λογοτεχνίας…(Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα – Χανς Κρίστιαν Άντερσεν)…..

ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ
Όταν όμως γελάμε με τη βλακεία, μπορούμε να την κάνουμε «συμπαθητική» και συνεπώς να την υποτιμήσουμε περαιτέρω. Αν στην τέχνη ο βλάκας είναι εντελώς αναγνωρίσιμος το ίδιο συμβαίνει για την αληθινή ζωή. Έχει βασική σημασία να συνειδητοποιήσουμε περί τίνος πρόκειται, για να μπορέσουμε να ελέγξουμε καλύτερα τις συνέπειες. Δεν θα μπορέσουμε ποτέ να τη νικήσουμε ολοκληρωτικά, όμως τα αποτελέσματά της μπορούν να είναι λιγότερο βαριά αν καταλάβουμε πως λειτουργεί. Άλλωστε η βλακεία έχει τρία χαρακτηριστικά.

ΣΑΝ ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ
1)Η βλακεία είναι ασυναίσθητη και υποτροπιάζει. «Ο κίνδυνος της βλακείας προέρχεται από τον βλάκα που δεν ξέρει ότι είναι βλάκας», εξηγεί ο Τσιπόλα. «Αυτό δίνει μεγαλύτερη δύναμη και αποτελεσματικότητα στην καταστρεπτική δράση της». Ο βλάκας δεν γνωρίζει τα όριά του, παραμένει προσκολλημένος στις πεποιθήσεις του και δεν ξέρει πώς να αλλάξει, με αποτέλεσμα να επαναλαμβάνει έπ’ άπειρον τα ίδια λάθη.
Σε κλινικό επίπεδο, η βλακεία είναι η χειρότερη ασθένεια, γιατί είναι αθεράπευτη. Ο βλάκας έχει την τάση να επαναλαμβάνει πάντα την ίδια συμπεριφορά, γιατί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τη ζημιά που προκαλεί και συνεπώς δεν μπορεί να αυτοδιορθωθεί. Ο βλάκας είναι σαν τα διαμάντια: παντοτινός.

ΕΠΑΙΝΟΙ ΚΑΙ ΚΟΛΑΚΕΙΕΣ
2)Ένας παράγοντας που γιγαντώνει τη βλακεία είναι η εξουσία. «Η εξουσία αποβλακώνει», έγραψε ο Γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε. Τα άτομα που έχουν εξουσία τείνουν να πιστεύουν ότι, ακριβώς επειδή έχουν εξουσία, είναι οι καλύτεροι, οι πιο ικανοί, οι πιο έξυπνοι, οι πιο σοφοί από όλη την ανθρωπότητα. Εξάλλου, περιστοιχίζονται από αυλικού; Οπαδούς και κερδοσκόπους, που ενισχύουν διαρκώς αυτή την ψευδαίσθηση. Με αυτό τον τρόπο όποιος βρίσκεται στην εξουσία καταλήγει να διαπράττει κατά γενική ομολογία τις μεγαλύτερες ανοησίες…..

ΜΕΤΑΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ
3)Η βλακεία είναι μεταδοτική. Το πλήθος, δηλαδή, έχει την τάση να συμπεριφέρεται με περισσότερο βλακώδη τρόπο από τα μεμονωμένα άτομα που το συνθέτουν. Αυτό εξηγεί γιατί ολόκληροι λαοί (Ναζιστική Γερμανία, Φασιστική Ιταλία), μπορούν εύκολα να χειραγωγηθούν, ώστε να επιδιώκουν τρελούς σκοπούς. …. Η συναισθηματική μετάδοση που είναι ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ομάδας, συμβάλλει στην μείωση της κριτικής ικανότητας. Παρατηρείται τότε η «πόλωση της λήψης αποφάσεων»: επιλέγεται η πιο απλή λύση, που συνήθως είναι και η λιγότερο έξυπνη.

ΚΑΙ ΑΝ ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΜΑΙ ΕΓΩ Ο ΒΛΑΚΑΣ;
…Δεδομένου ότι το χαρακτηριστικό του βλάκα είναι ότι δεν γνωρίζει ότι είναι βλάκας, αν πιστεύουμε ότι δεν είμαστε βλάκες, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε ότι δεν είμαστε. Τουλάχιστον κάποιες φορές ή σε κάποιες περιπτώσεις. Έχουμε την τάση να χαρακτηρίζουμε βλακεία όλες τις συμπεριφορές που δεν εντάσσονται στα δικά μας νοητικά σχήματα. Όμως το να πιστεύουμε πως μόνο οι άλλοι είναι βλάκες είναι ένας φαύλος κύκλος και….μεγάλη βλακεία. Σε καθένα από μας υπάρχει ένας παράγοντας βλακείας που είναι πάντα μεγαλύτερος απ’ όσο πιστεύουμε. Το οποίο δεν είναι υποχρεωτικά μπελάς. Ίσως μάλιστα η βλακεία να έχει και εξελικτική λειτουργία: μας αναγκάζει να κάνουμε ριψοκίνδυνες πράξεις, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις μπορούν να είναι περισσότερο χρήσιμες από την απραξία. Η βλακεία, καθώς είναι μια παράλογη συμπεριφορά, επιτρέπει στον άνθρωπο να δέχεται προκλήσεις που διαφορετικά δεν θα δεχόταν. Και η παρεκτροπή λόγω βλακείας οδηγεί στην πρόοδο και στην ανεύρεση καινοτόμων λύσεων. Η βλακεία, λοιπόν, επιτρέπει να κάνουμε λάθη, και από την εμπειρία του λάθους έρχεται πάντα η πρόοδος της γνώσης. Συνεπώς ένα σημείο-κλειδί για να εξαλείψουμε τη βλακεία είναι να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας και να διορθωθούμε. Όπως έλεγε ο Γάλλος συγγραφέας Πολ Βαλερί: «Υπάρχει ένας βλάκας μέσα μου. Πρέπει να επωφεληθώ από τα λάθη του».

Με ποιον τρόπο όμως; Μια μελέτη του Πανεπιστημίου του Έξετερ στη Μεγάλη Βρετανία, που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Ιούλιο στο Journal of Cognitive Neuroscience, εντόπισε μια περιοχή του εγκεφάλου, στον κροταφικό φλοιό, που ενεργοποιείται κάθε φορά που πρόκειται να διαπράξουμε το ίδιο λάθος: ένας συναγερμός μας εμποδίζει να πέσουμε στα ίδια σφάλματα. Αν λοιπόν η βλακεία οφείλεται σε μια ανωμαλία σε αυτή την περιοχή, ίσως μια μέρα καταφέρουμε να τη διορθώσουμε με μια χειρουργική επέμβαση. Αρκεί να μην πέσουμε στα χέρια ενός βλάκα γιατρού…